Afbeelding

Van Bauhaus tot Pendrecht. Het woelige leven van Lotte Stam-Beese

Algemeen 798 keer gelezen

Rotterdam - Ze moet geëmotioneerd zijn geweest toen de eerste paal van Pendrecht werd geslagen. Na omzwervingen door half Europa voelde de van oorsprong Duitse Lotte Stam-Beese zich eindelijk Nederlander. En vanaf dat moment was ze ook nog eens de ‘moeder van Pendrecht’...

Door Emile van de Velde

Dit is het verhaal van de vrouw die onze huizen ontwierp. Een vrouw die begon als student aan het Bauhaus en uiteindelijk één van de belangrijkste schakels werd in de ontwikkeling van Rotterdam na de Tweede Wereldoorlog. Zonder Lotte Stam-Beese had onze stad er héél anders uitgezien. Komende maanden is Stam-Beese ook een schakel in de tentoonstelling ‘nederland <> bauhaus - pioniers van een nieuwe wereld’ in Museum Boijmans Van Beuningen.

Het verhaal van Lotte Stam-Beese leest als een echt meisjesboek. Een feministisch boek ook. Lotte was wat we tegenwoordig een powervrouw noemen. Bauhaus stond als vooruitstrevend bekend, maar alle goede bedoelingen ten spijt eindigden vrouwen toch vaak achter het weefgetouw. Met Lotte ging dat anders.

Al ging dat niet zonder slag of stoot.

Als student op het Bauhaus in Dessau werd Lotte verliefd op directeur Hannes Meyer. Ze was de eerste vrouwelijke student van de nieuwe studierichting neue baulehre. Ze bleek een erg goede student. En zelfs meer dan dat dus.

Lotte en Hannes Meyer kregen een relatie. Niet zo handig, want hoewel leraren en studenten vaak amicaal met elkaar omgingen en op de vele feesten vast wel eens iets is voorgevallen, was dát wel degelijk uit den boze.

Mart Stam

Meyer mocht aanblijven, maar Lotte verliet de school. Duitsland en Europa raakten in de greep van Hitlers fascisme en Lotte vertrok naar de communistische Sovjet-Unie. Net als, jawel, Hannes Meyer met wie Lotte tijdelijk weer samenkwam. Tijdelijk ja. Want ook Mart Stam was in de Sovjet-Unie. Deze Nederlandse meubelontwerper en architect was eerst via Meyer als gastdocent op het Bauhaus terecht gekomen, en later via diezelfde Meyer in de Sovjet-Unie beland.

Naar Rotterdam

Lotte en Mart Stam trouwden in Moskou en vertrokken in de jaren dertig samen naar Nederland. Na zoon Peter (die ze uiteindelijk van Mayer had gekregen) kreeg Lotte een tweede kindje: Ariane (van Stam). Toen Stam tijdens de Tweede Wereldoorlog meer dan normale interesse kreeg in een jonge secretaresse kwam er een einde aan het huwelijk en stortte Lotte zich als ongehuwd moeder op haar carrière. Ze had inmiddels de Nederlandse nationaliteit maar moet zich verscheurd van schaamte hebben gevoeld over hoe de Duitsers in Nederland tekeer gingen. Lotte solliciteerde bij de Dienst Stadsontwikkeling in Rotterdam, en zei daar later over: ‘Ik ben na de oorlog naar het gebombardeerde Rotterdam gegaan. Ik moest toch iets goedmaken voor al dat verdriet en al die doden in de oorlog.’

Nieuwe Coolsingel

De enige vrouwelijke stedenbouwkundig architecte in Rotterdam maakte indruk. En werd soms zelfs gevreesd. De kettingrokende Lotte kon dominant zijn, autoritair zelfs, Met scherpe tong en snijdend commentaar als haar iets niet aanstond. Ze was betrokken bij de plannen voor een nieuwe Coolsingel. En woedend toen bleek dat het ontwerp van de Bijenkorf naar Marcel Breuer was gegaan, uitgerekend de leraar die haar op het Bauhaus in de meubelwerkplaats weigerde omdat ze een vrouw was.

Tijdens de wederopbouw had Lotte Stam-Beese een vinger in de pap bij het ontstaan van wijken als Lombardijen, Oosterflank, Het Lage Land, Ommoord, Zuidwijk, delen van Hoogvliet. En Kleinpolder, waar ze hoofdontwerper van was. De klus leverde haar veel frustratie op; de wijk moest kleiner vanwege de komst van het vliegveld, er moesten meer woningen in gepropt worden dan haar bedoeling was.

Pendrecht

Nee, dan Pendrecht. De wijk die Lotte ontwierp om havenarbeiders met hun gezinnen te laten wonen, is haar meest geslaagde project. De gemeenschappelijke tuinen, rijen bomen en speelplaatsen voor de kinderen, ze is er de móeder van. Later zei ze dat de dag dat de eerste paal van Pendrecht geslagen werd, ook de dag was dat ze zich voor het eerst van haar leven écht Nederlander voelde.

Kop van Zuid

Bij het Prinsenpark is een straat naar Lotte Stam-Beese vernoemd. Níet op de Kop van Zuid waar haar (mannelijke) collega-architecten uit de wederopbouw worden geëerd, maar in een wijkje met alleen maar vrouwen. Ze had het zelf waarschijnlijk maar raar gevonden dat ze beoordeeld werd op haar geslacht in plaats van haar prestaties...

Bij het einde van haar leven in 1988 had ze wél zelf de controle over haar lot. ‘In mijn hele leven ben ik altijd op de hoogtepunten gestopt. En nu bepaal ik ook zelf dat ik met mijn leven wil stoppen.’

Bauhaus in Boijmans

Op de tentoonstelling ‘nederland <> bauhaus - pioniers van een nieuwe wereld’ in Museum Boijmans Van Beuningen wordt duidelijk hoe groot het Nederlandse Bauhausnetwerk wel niet is. Tientallen kunstenaars, ontwerpers en architecten knoopten vanuit Nederland betrekkingen met Bauhaus aan, en visa versa. Een mooi voorbeeld van de invloed van Bauhaus in Rotterdam is natuurlijk de Van Nelle-fabriek

Dit jaar is het 100 jaar geleden dat de legendarische kunst- en ontwerpschool Bauhaus werd opgericht in het Duitse Weimar. Hoewel het Bauhaus al in 1933 de deuren sloot, is de gigantische invloed ervan nu nog wereldwijd zichtbaar. De gedachte achter Bauhaus is dat betere architectuur en woonomgeving mensen beter laat worden, en uiteindelijk mede leiden tot een betere wereld. Grondlegger, en tot 1928 schoolhoofd, van Bauhaus was Walter Gropius. 

In 1925 verhuisde Bauhaus naar Dessau. Daar betrok de school een door Walter Gropius ontworpen gebouw dat iconische waarde kreeg. Het gebouw is te bezoeken en beschikt onder meer over een museumwinkel, een restaurant en een concertzaal. Vanaf 1928 was Hannes Mayer er directeur, als opvolger van Walter Gropius. Even verderop in Dessau staan enkele lerarenwoningen, uiteraard allemaal in gebouwd volgens de gedachte van Bauhaus.

De tentoonstelling ‘nederland <> bauhaus - pioniers van een nieuwe wereld’ is van 9 februari tot en met 26 mei te zien in de Bodonzaal van Museum Boijmans Van Beuningen. De expositie omvat bijna achthonderd objecten en werken. Het is de laatste tentoonstelling voordat Boijmans helemaal gesloten wordt voor een grote verbouwing, het Van der Steurgebouw is al enkele weken dicht. 

valkhofpers 4.tif
Stuur jouw foto
Mail de redactie
Meld een correctie

Het laatste nieuws

Uit de krant